Pomniki i miejsca pamięci na terenie Gminy Rychliki to przede wszystkim tablice i pomniki poświęcone poległym w wojnach: 1866, 1870 – 1871 i 1914 – 1918, jak również obelisk poświęcony budowniczemu Kanału Elbląskiego – Georgowi Jakubowi Steenke w Buczyńcu. Większość tablic zaginęła, część jest w muzeum w Itzehoe (Niemcy). Pomniki ku czci poległym w pierwszej wojnie światowej (w różnym stanie) znajdują się w Lepnie, Jelonkach, koło Leśnictwa Buczyniec, Kwietniewie, Rychlikach i w Świętym Gaju.

Wieś Święty Gaj leży ok. 20 km na południowy zachód od Pasłęka, od 1945r. do chwili obecnej w gminie Rychliki. Piękne położenie wsi, na prawym skłonie obszernego zejścia w kierunku rzeki Dzierzgoń, widoczne jest szczególnie z drogi polnej prowadzącej z Kwietniewa przez pobliski las oraz z wysokości drogi, opodal cmentarza w Bągarcie, po drugiej stronie wspomnianej Dzierzgonki (niem. Sorge, Sirginis). Właśnie ta rzeka w przebiegu dziejów była zawsze ważnym punktem topograficznym, a przed 1945r. granicą między Prusami Wschodnimi i Zachodnimi, wtedy też Święty Gaj leżał u styku granic trzech powiatów:...

Pierwszy kościół w Rychlikach był zapewne drewniany i istniał już w chwili lokacji wsi w 1310 roku, o czym stanowi stosowny zapis o wyposażeniu tutejszego kościoła Świętego Mateusza w 4 łany ziemi z części dzierzgońskiej. Kościół murowany wybudowano prawdopodobnie w pierwszej ćwierci XIV wieku jako budowlę w stylu gotyckim, na fundamencie z kamieni polnych, ceglaną w wątku gotyckim. Miał tylko jedną nawę wzmocnioną przyporami, zstępującą w wyciągnięte, niższe prezbiterium. Przetrwał do 1875 roku, a wejście doń odbywało się przez kruchtę wieżową (wybudowaną w 1722 roku) na stronie zachodniej.

Wieś w przekazach źródłowych wymieniana jest jako Ellendt, Enelende, Elend, Elendt (niem. elend – nędzny, biedny, marny). Nie wiadomo skąd wzięła się nazwa tego siedliska. W każdym bądź razie jego położenie jest do dzisiaj na tyle atrakcyjne, że trudno wytłumaczyć fakt istniejącej tu od kilkudziesięciu lat tak zwanej pustki osadniczej. Jako Vysen występuje w zapisie lokacyjnym z 8 listopada 1310 roku, kiedy to komtur dzierzgoński Sieghard von Schwarzburg nadał Jakubowi, Hermannowi i Friedrichowi 10 łanów na prawie chełmińskim.

W przekazach historycznych Swiden, Swyden. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1287 roku jako osada pruska. Według księgi czynszowej Zakonu, w 1437 roku było tu 20 chłopskich łanów. Można więc sądzić, że zamieszkiwało około 10 rodzin, mających po 2 łany każda. W następstwie nadania z 10 lutego 1562 roku księcia Albrechta, Świdy liczące 9 łanów, zostały dobrami lennymi rodziny von Wallenrodt, którzy są tu wymieniani jeszcze w 1690 roku. W 1785 roku (Goldbeck) Świdy oznaczone są jako wieś szlachecka z 21 „dymami”. Od połowy XIX wieku należą do majątku w Jankowie, wraz z leżącym na północ...

Mała wieś w naszej gminie, w pobliżu dawnego majątku ziemskiego Rejsyty. W pierwszych wzmiankach źródłowych pojawia się jako: Wopitigen, Wopiten, Wopithen i Opitten. Według G. Gerulisa nazwa osady ma pochodzenie odrzeczownikowe – do imienia Prusa „Wopen” lub „Wope”, dodano sufix „-itten”. Do 1945 r. nazywała się Opitten. Po wojnie, do około 1948 r. popularnie „Opijowo”, a później „Wopity”. Pierwotnie osada Prusów, o czym świadczy pierwszy zapis lokacyjny wydany w Przezmarku (niem. Preußisch Mark) 20 XII 1350 r. przez komtura dzierzgońskiego...

Pierwszy zapis źródłowy pochodzi z 12 marca 1582 roku, w którym potwierdza się prawa Fabiana von Zehmena do dóbr w Giślu, Topolnie i Wysokiej. W lutym 1629 roku wieś splądrowana przez maruderów polskich. Według Goldebcka, w 1785 roku jest tu folwark i wieś. W 1818 roku folwark w Topolnie należy do Wysokiej. 4 listopada 1841 roku wielki pożar zniszczył wieś, spłonęły cztery stodoły i trzy obory, wraz ze zbożem i sprzętem rolniczym. W 1859 roku ówczesny właściciel majątku – Adolf von Besser rozpoczął budowę młyna wodnego w pobliżu tutejszego stawu. W 1875 roku żyło tu 128 mieszkańców. Z...

W zapisach Keexten, Keextin. Z 12 marca 1303 roku pochodzi dokument lokacyjny dla osady, wydany przez mistrza krajowego Zakonu – Konrada Sacka w Dzierzgoniu. Nadaje on Prusowi Kanthyen i jego spadkobiercom dwa łany na polu Sójki (im Felde Keexten), wolne od pracy chłopskiej. Kanthyen zobowiązany jest stawać zbrojnie na wyprawy i do budowy nowych umocnień. Następny zapis lokacyjny dla Sójek został wydany w Przezmarku 15 czerwca 1347 roku przez komtura dzierzgońskiego Conrada von Brunyngesheym. Nadaje on „wiernemu Tulnyke – Thomasowi z Sójek i jego następcom 2 łany i 9 morg na...

Prof. J. Powierski wiąże niemiecką nazwę Śliwice z domniemanymi wyrazami pruskimi: bliskim litewskiemu namos „dom” i -geist, jako pruskie geide „czekać”. Po wojnie do ok. 1948 r. używano popularnie nazwy „Duchowo”, co jest dowolnym tłumaczeniem dotychczasowej nazwy niemieckiej. Nazwa Śliwice weszła do użytku po roku 1948, w wyniku działań tzw. Komisji Ustalania Nazw Miejscowych. Pierwsze dane dot. Śliwic pochodzą z ksiąg czynszowych Zakonu. Trudno jest ustalić dokładną datę lokacji wsi, mogło to być prawdopodobnie w pierwszej połowie XIV wieku. Dopiero z 1427...

W zapisach źródłowych Prowothine, Procotheyn, Prowotheyn i Probotheyn. Według profesora J. Powierskiego miejscowa nazwa Prowothine, wzmiankowana po raz pierwszy w 1306 roku, może pochodzić od nazwy Provota, to jest strugi płynącej stąd do Dzierzgonii. Prawdopodobnie początkowo Protowo stanowiło wspólne dobra Prusa Jonyke (bona Jonyken), wzmiankowane w 1299 roku, a po 1323 roku ze względów można powiedzieć „spadkowych” zostały podzielone.

W przekazach źródłowych Lepekaym. Nazwę wsi wywodzi G. Gerulis od staropruskiego leipo – lipa i caymis – wieś. Brak jakichkolwiek informacji źródłowych bezpośrednio dotyczących tej wsi. Dopiero w 1785 roku według danych Golbecka można dowiedzieć się, że jest to wieś z 9 „dymami”. Do 1945 roku była w powiecie morąskim. Na uwagę zasługuje murowany z cegły młyn – wiatrak, pochodzący z połowy XIX wieku, z obrotową drewnianą wieżą, położony na kolonii wsi.

Wzmiankowane w dokumentach jako Mokaym, Strochnest, Strochisnest. Po raz pierwszy nazwa wsi padła 19 listopada 1355 roku, gdy Werner von Rumdorff – wielki szatny i komtur z Dzierzgonia przekazał Stefanowi i jego kuzynowi Clausowi (z braćmi) 16 morg łąk na „polu Mokajmy”. Łąki te leżały prawdopodobnie między Dzierzgonią, a jedną z dopływających do niej strug, zwanej wówczas Reisenbach. Z zapisów czynszowych można wywnioskować, że początkowo była to pruska wieś czynszowa, a później dobra rycerskie. Na podstawie książęcego zapisu datowanego w Królewcu 18 października 1663 roku,...