JANKOWO (niem. Jankendorf)

Wieś położona jest opodal Świętego Gaju. Do 1945r. Jankendorf. W latach 1945-48 Janki. W pierwszych dokumentach Jonkendorf, Jonekendorf. Pierwotnie wieś Prusów, nazwana tak później od imienia jednego z nich – Jonyke, który jako posiadacz tutejszych dóbr, wzmiankowany był w zapisie lokacyjnym dla Kwietniewa z 1299 roku. Jeszcze w 1323 roku, przy opisie granic Krupina, wymieniani są „synowie Jonyke”, jako jego prawowici następcy w późniejszym Jonkendorf. Nie wiadomo dokładnie kiedy Jankowo zostało dobrami lennymi i czy pochodziły one z nadania Zakonu, czy też nabyte zostały w drodze kupna.

Można sądzić, że w pierwszej połowie XVI wieku, w każdym bądź razie w 1626 roku właścicielem był Ludwik Finek. Od tego czasu do połowy XIX wieku, czyli przez dwieście lat dobra w Jankowie były w posiadaniu rodu v. Finckensteinów. W materiałach źródłowych wymieniany jest tu w latach 1719 – 1736. Friedrich Reinhold hrabia Finek von Finckenstein, a w 1785 roku hrabia Karl Friedrich von Finckenstein (1743-1803), prezydent rejencji wschodniopruskiej.
Finckensteinowie (od około 1660 roku jako Finek von Finckenstein) byli znanym rodem szlacheckim, wywodzili się ze Steyr w Austrii, a do Prus przybyli w XIV wieku. Osiedlili się najpierw koło Nidzicy. Bardzo liczni w XVI i XVII wieku, następnie ich linia rodowa wygasła, a jednym z ostatnich był Christoph Albrecht baron von Finckenstein „pan na Dziśnitach”. O linii hrabiowskiej jest mało informacji, w każdym bądź razie należał do nich Halbersdorf, późniejszy Finckenstein (Kamieniec koło Susza). Skoligaceni z rodem von Reibnitz z Kiersyt, którzy tą drogą weszli w posiadanie Jankowa około połowy XIX wieku i byli tu wymieniani jeszcze w 1889 roku. Z tej rodziny pochodziła właścicielka dóbr w latach 1903 – 1932 Valeska von Kobyliński. Do majątku należały folwarki w Protowie, Sójkach, Świdach i Milcherei (mleczarnia – folwark opodal rzeki Dzierzgonki) oraz młyn wodny w Świętym Gaju, zwany „Żabim Młynem” (Die Poggenmiihle), po prawej stronie u wylotu drogi ze Świętego Gaju do Dzierzgonia. W czasie prac archeologicznych prowadzonych przez H. Conventza przy odkrytych w 1896 roku pomostach w rejonie Mokajm i Świętego Gaju, znaleziono m.in. ostrogi, wędzidła końskie, groty strzał oraz miecz. Znaleziska łączono ze stoczoną w okolicy zimą 1234 roku „Bitwą nad Dzierzgonia” (Schlacht an der Sirgune). Przechowywano je później właśnie w pałacu w Jankowie.
Ostatnim dziedzicem Jankowa był mjr von Kobyliński – Korbsdorf, który według informacji uzyskanych od Niemców pozostałych we wsi po 1945 roku2, został pochowany razem z córką na tutejszym cmentarzyku familijnym. Prowadzi doń piękna aleja z pomnikowymi lipami i szkoda, że miejsca pochówku (niejako już tradycyjnie) są zdewastowane. Kobylińscy z Jankowa byli prawdopodobnie potomkami staroszlacheckiej rodziny polskiej osiadłej niegdyś w Ełku (Lyck) w Prusach Wschodnich. Ich poszczególne gałęzie rodowe używały herbów Dąbrowa, Dołęga, Krzywda, Kos i Łodzia – ten ostatni wraz z herbem von Reibnitz znajduje się na drzwiach wejściowych pałacu w Jankowie. Majątek liczył w sumie 885 ha, w tym 575 ha ziemi ornej. Hodowano tu konie dla celów wojskowych tzw. remonty- 137 sztuk, ponadto 110 krów, 180 owiec i 230 świń. W Sójkach, wchodzących w skład dóbr, znajdowały się obory dla tuczu bydła. Po wojnie cały zespół dworsko – folwarczny był przez dłuższy czas w rękach żołnierzy sowieckich, a następnie funkcjonował tu do 1990r. PGR. Zespół rezydencjonalny w Jankowie zlokalizowany jest na południowym krańcu wsi w otoczeniu pastwisk, pól uprawnych i lasu. Centralną osią założenia jest droga ze Świętego Gaju do Protowa. Pałac jest budowlą barokową z eklektycznym i secesyjnym wystrojem. Powstał na pierwotnym założeniu, które naniesione było już w 1793r. na mapie Schroettera. Około 1870r. został poddany przebudowie polegającej na dodaniu eklektycznego detalu architektonicznego i podwyższeniu bocznych skrzydeł. Efektem wieńczącym prace budowlane było wykonanie w latach 80-tych XIX w. nowych drzwi wejściowych od południa, na których znalazły się herby v. Reibnitz i Łodzia. Dopiero po 1900 r. pojawiły się w niektórych pomieszczeniach sztukaterie noszące cechy secesji. Z tego też okresu pochodzi krata werandy od frontu. Pałac wybudowano na płaskiej półce, podkreśloną od północy sztuczną skarpą, za którą był trawiasty parter pełniący rolę „salonu ogrodowego”. Niegdyś były to partery kwiatowe skupione w kulisie ograniczonej nasadzeniami zieleni wysokiej. Przed frontem znajduje się drugi parter, trawiasty, zaakcentowany m.in. pomnikowym okazem modrzewia. Z kolei przy północno-zachodnim brzegu stawu znajduje się rząd pięknych kasztanowców, na jednym z nich jeszcze do początku lat 90-tych zawieszony był zabytkowy dzwon wyznaczający niegdyś rytm dnia w majątku. Przy stawie od północy znajduje się zabytkowy budynek oficyny. Park krajobrazowy, powstały w XIX w. zajmuje powierzchnię ok. 8,5 ha. Wnętrze parku jest obecnie zdekompletowane i nieczytelne, a dawny układ wodny złożony z kilku stawów zmienił się w zarośnięte wgłębienia terenowe. Natomiast istniejący we wschodniej części parku sad można wyodrębnić tylko dzięki zachowanym szpalerom lipowym i klonowym, okalającym jego działkę. Czytelna jest centralna aleja lipowa i kilka poprzecznych do niej ścieżek. Jedna z nich przecina „salon ogrodowy” biegnąc do pałacu. W parku dominują gatunki rodzime, a głównie lipa drobnolistna i dąb szypułkowy, ponadto: buk pospolity, grab, jesion wyniosły, jawor, modrzew europejski, kasztanowiec biały, klon, olsza czarna, robinia akacjowa i sosna pospolita. Zabudowania gospodarcze nie tworzą dziś zwartego układu jak w XVIII w., co przedstawia mapa Schroettera. Obecnie mimo, iż pałac z parkiem jest w prywatnym posiadaniu, trudno tu jest dostrzec jakiekolwiek zmiany, prowadzące do przywrócenia dawnej świetności tego obiektu.
 
Opracował i udostępnił historyk mgr Lech Słodownik