Skip to main content

KIERSITY (niem. Kerschitten)

2009-03-08

W przekazach źródłowych Kirsithen, Kyrssiten, Kirssithen, Kissitten. Niemiecka nazwa wsi wywodzi się od staropruskiego rzeczownika „kerse”, co oznacza połów, łowienie ryb, natomiast końcówka „-iten” oznaczała w tym języku teren zalesiony. Ma więc związek z kiersyckim jeziorem i znajdującymi się opodal lasami, które niegdyś miały zapewne większą powierzchnię.
Z całą pewnością była tu osada pruska na długo przed przybyciem Krzyżaków. Pierwszy, znany kontrakt lokacyjny dla Kiersit pochodzi z 21 grudnia 1404 roku i wydany został przez wielkiego szatnego dzierzgońskiej komturii – Burgharda von Wobeke. W dokumencie tym von Wobeke występuje jako pan feudalny dla zasadźcy (lokatora) – Clauke z Krupina, który kupił od „Koythena mieszkańca Kiersyt” trzy radła ziemi.

Odnowiony zapis lokacyjny z 30 marca 1471 roku, wydany przez Wielkiego Mistrza Henryka von Richtenberga, nadaje „pani Keyserwald wieś Kiersity”, w zamian za posiadłość jaką miała poprzednio na terenie Przezmarku. Wieś miała 21 i pół radła powierzchni i lokowano ją na prawie chełmińskim, określono także prawa i obowiązki nowego zasadźcy, między innymi duży i mały sąd nad poddanymi.
Od drugiej połowy XIII wieku Kiersity były siedzibą komornictwa, podlegającego komturii krzyżackiej w Dzierzgoniu. Komornictwa zakładane przez Zakon obejmowały przede wszystkim wsie zamieszkałe przez ludność pruską i ich celem było ściąganie podatków. Z pierwszych przekazów pisemnych można wnioskować, że Kiersity były od 1280 roku pruską wsią czynszową. Komornictwo kiersickie było jednym z sześciu podlegających dzierzgońskiej komturii, a jego obszar był znaczny. Przez Rychliki biegła granica administracyjna między komturiami: dzierzgońską i elbląską.
Na początku XV wieku osiadła w Kiersitach rodzina von Reibnitz, która otrzymała osadę z nadania Zakonu. Reibnitzowie byli tu nieprzerwanie przez prawie 500 lat, aż do 1945 roku. Ich potomkowie wywodzili się z Czech. Już w XIII wieku znani byli na Śląsku, gdzie posiadali rozległe włości, następnie przeszli do Prus, na Pomorze, Łużyce i do Kurlandii. W herbarzach zarejestrowano wiele bocznych gałęzi tego rodu. Według profesora Kneschke jedna z nich miała koligacje rodzinne z książęcą – legnicką linią Piastów Śląskich. W Prusach Wschodnich uchodzili za niezwykle zamożnych. W 1857 roku byli także koło Bytowa. W XVIII wieku jedna z linii Reibnitzów otrzymała w Czechach tytuł baronowski (dyplom z 16 lipca 1724 roku) potwierdzony w Prusach w 1852 roku, a Ferdynand von Reibnitz został indygenowany w Polsce w 1768 roku.
Polsce w 1768 roku Według herbarza gotajskiego z 1930 roku, Reibnitzowie z Kiersit wywodzili się z linii śląskiej rodowej, z okolic Jeleniej Góry. W 1530 roku książę Albrecht Hohenzollern nadał im Piotrowo, a w przebiegu wieków systematycznie powiększali swój stan posiadania. Od 1547 roku dziedziczyli w Przezmarku oraz Jarnołtowie, Bartnie i Piotrowie. W 1598 roku nabyli Rejsyty – od Hildebranda von Diebes. Historia zanotowała następujących członków rodu von Reibnitz z Kiersyt:
– Oswalda, kapitana, który w latach 1628 – 1648 dzierżył także Krupin, Przezmark i Gablauken (?); – pod rokiem 1669 wspomina się o braciach von Reibnitz, którzy posiadali łąki nad Dzierzgonką. Jednym z nich mógł być Johann Ernst – „Pan na Sójkach” (1669). Łąki sprzedali Johannowi Ernstowi von Wallenrodt; – Georga Nicolausa – „Pana na Kiersitach, Rejsytach i Piotrowie” (1721). – Heinricha Sebastiana – „Pana na Piotrowie i Rejsytach” (1727). – Emila, zarządcę Kiersit jako fideikomisu (dóbr powierniczych) – 1865.
Według Goldbecka – w 1785 roku Kiersity były folwarkiem szlacheckim liczącym 14 domostw i przynależącym do parafii w Kwietniewie. Do majątku należały Rejsyty i Wopity. W 1875 roku w Kiersitach zamieszkiwało 128 osób. Prawdopodobnie do pierwszej wojny światowej dobra były majoratem.
W 1922 roku jako właściciel majątku wymieniany jest Hans von Reibnitz, przebywający stale w Berlinie, a majątkiem zarządzali kolejno Gustaw Kunkel i Bruno Dauskardt. Dobra liczące 371 ha obejmowały także Brudzędy. W czasie wojny był tu Otto von Reibnitz, a ostatnim z tej rodziny wymienianym przed wkroczeniem Armii Sowieckiej, był Leopold Albrecht. Jego brat Ernst – właściciel sąsiedniego Giśla, zmarł w 1945 roku.
Po 1945 roku w Kiersitach założono Państwowe Gospodarstwo Rybackie, gdyż tutejsze jezioro, systematycznie zarybiane przed wojną słynęło między innymi okazałych szczupaków, węgorzy, linów, leszczy i innych ryb. W latach pięćdziesiątych kierownikiem gospodarstwa był były porucznik Armii Krajowej – Kasjanowski. Znawca ryb, niezrównany gawędziarz i gościnny człowiek. Nękany z powodu swej „niesłusznej opcji politycznej” i przynależności do AK przez pasłęcki Urząd Bezpieczeństwa, opuścił Kiersity. Od tego czasu datuje się początek ruiny tutejszego dworku, a nie remontowany dach, brak zainteresowania odpowiednich władz spowodowały, że ten zabytkowy obiekt (druga połowa XVIII wieku) szybko zniknął z powierzchni ziemi. W tym samym czasie jego las podzielił dwór w Giślu pochodzący z tego samego okresu.
Na południowy wschód od Kiersit, w stronę Giśla – znajduje się zalesiony pagórek o wysokości 91 m npm zwany „Lisie Góry”. Na skraju lasku, kilkanaście metrów od kamienia triangulacyjnego, jest cmentarzyk familijny von Reibnitzów, którego usytuowanie wskazuje, że był wspólnym dla obu rodzin z Kiersyt i Giśla. Prowadzi doń (od strony wjazdu do Giśla) stary, sentymentalny trakt polny, przy którym rosną wspaniałe lipy, dęby i jesiony. Gdzieś w połowie przecina go porośnięty krzakami nasyp dawnej linii kolejowej Elbląg – Olsztynek. Do niedawna na cmentarzyku była kapliczka w kształcie rotundy, a obok około 25 kamiennych nagrobków z żeliwnymi krzyżami, w dwóch równoległych rzędach. Dzisiaj całość jest kompletnie zdewastowana, tylko na jednej kamiennej płycie można odczytać: von Reibnitz 1856.
W drugiej połowie lat osiemdziesiątych teren przybrzeżny jeziora Korsuń został przeznaczony pod budownictwo letniskowe i w niedługim czasie powstało tu osiedle domków wypoczynkowych.
 
Opracował i udostępnił historyk mgr Lech Słodownik