REJSYTY (niem. Rossitten)

2009-03-08

W przekazach źródłowych Reysitien, Reisethin, Reysiten, Reysithen i Reysythen. Według G. Gerulisa nazwa wsi wywodzi się od pruskiego “reisis” – orzech plus sufix “-itten”, być może więc “Orzechowy Las”. Osada wzmiankowana po raz pierwszy w 1329 roku przy okazji zapisu lokacyjnego dla sąsiedniego Giśla. Była to pierwotnie wieś pruska o wielkości 35 małych radeł (15,5 ha). W latach od około 1410 do około 1530, czyli prawie przez sto lat osada nie istniała, jako całkowicie spustoszona. Według księgi czynszowej z 1437 roku było tu 35 radeł chłopskiej ziemi (w 1709 roku 16 łanów), ale nie wspomina się, czy jest ta ziemia uprawiana. Dopiero w XVI wieku powstało tu małe gospodarstwo rycerskie.
W przebiegu dziejów Rejsyty stały się majątkiem szlacheckim, a już w latach 1535 – 1549 wymieniany jest tu Jakub von Diebes, “dziedzic w Sasinach, Piotrowie i Budwitach”, główny skarbnik książęcy, jeden z największych posiadaczy w okolicy. Po nim przyszedł Albrecht von Diebes, który otrzymał dobra od księcia Albrechta na prawie lennym.

Jego następca Hildebrandt von Diebes sprzedał 28 stycznia 1598 roku wieś swojemu szwagrowi Oswaldowi von Reibnitz za 3.600 marek. Jest to na pewno jeden z dziedziców pobliskich Kiersyt, który zapoczątkował ich pobyt w Rejsytach prawie przez dwieście lat, to jest aż do roku drugiej połowy XVIII wieku.
W międzyczasie przedmiotem sporu między właścicielem Rejsyt Oswaldem von Reibnitzem i sąsiedniego Piotrowa – Ludwikiem von Finck, jest sprawa kosztów utrzymania delegacji okręgu oberlandzkiego, która zatrzymała się w karczmie położonej w tymże Piotrowie. Spór ten widocznie został szybko załatwiony, skoro na pismo von Reibnitza z 4 sierpnia 1615 roku otrzymał już następnego dnia odpowiedź. Nie jest to dziwne, gdyż wtedy jeszcze poczta nie działała, więc prawdopodobnie pismo zostało doręczonego przez “umyślnego”, a oba majątki leżą przecież w odległości niespełna dwóch kilometrów. Zresztą wspomniany Oswald von Reibnitz miał chyba nieco awanturniczy charakter, gdyż niedługo ponownie wdał się w spór z sąsiadem, tym razem z Giśla – z Fabianem (III) von Zehmen. Spór dotyczył granic między posiadłościami i widocznie nie był możliwy do bilateralnego rozstrzygnięcia, ponieważ zwrócono się pismem z 1 lutego 1624 roku do kurfirsta o mediację.
W latach 1714 – 1747 wymieniany jest tu Georg Nicolaus von Reibnitz, a chyba ostatnim był major Zygmunt Waldemar von Reibnitz – z Tettenborskiego pułku piechoty, który sprzedał Rejsyty w 1775 roku Mikołajowi Wilhelmowi baronowi von Korf, staroście z Tolkmicka, “dziedzicowi na Małdytach i Jaśkowie” (Jäskendorf). Tenże przekazał dobra w posagu swojej trzeciej córce Elżbiecie, która wniosła je jako wiano do małżeństwa z hrabią Georgem von Finckenstein. Według Goldbecka, w 1785 roku Rejsyty są wsią szlachecką i folwarkiem z 14 “dymami” w posiadaniu Conrada Georga hrabiego Rzeszy von Finckenstein (1748 – 1799).
Finckensteinowie dziedziczyli Rejsyty do 23 czerwca 1828 roku, kiedy to dobra zostały sprzedane za 28.000 talarów bogatemu kupcowi z Hamburga – Heinrichowi Augustowi Schlubachowi. Z dokumentu sprzedaży wynika, że dobra liczyły wtedy 680 morg chełmińskich, do tego 132 morgi lasu, 11 morg dębiny położonej na północny wschód od zabudowań, 1 morga 204 pręty ogrodu z plantacją chmielu, 1 morga 20 prętów plantacji tytoniu i 6 morg 219 prętów jeziora. Wspomina się także o czworakach dla robotników folwarcznych (Instleute) położonych nad przepływającą przez dobra Brzeźnicą i po obu stronach drogi Przezmark – Pasłęk. Dwór usytuowany jest między wspomnianą drogą a jeziorem. W 1853 roku Schlubach dokupił folwark Damenhof liczący 231 morg, położony nad jeziorem Druzno. W 1865 roku majątek rejsycki nabył Wilhelm baron von Minnigerode (1840 – 1913), jako dobra powierzone (fideikomis).
Ród Minnigerode znany był już na początku XIII wieku, zaliczany do tak zwanej “wiecznej szlachty” (Uradel), pochodził z Dolnej Saksonii . W XIV wieku wielu z nich było wysokimi urzędnikami Rzeszy. W 1872 roku nowy dziedzic Rejsyt kupił dobra w Pęklewie (Panklau) koło Elbląga.
Wilhelm von Minnigerode był mocno zaangażowany w życie polityczne ówczesnego powiatu pasłęckiego. Bliski przyjaciel Ottona von Bismarcka, znakomicie wykształcony, uczestnik kampanii 1866 roku przeciwko Austrii i 1870 – 1871 przeciwko Francji. Wybrany w 1871 roku posłem z pasłęcko – morąskiego okręgu wyborczego do pierwszego niemieckiego Reichstagu (do roku 1889), członek pruskiej Rady Państwa i pruskiego Landtagu. Po odejściu Bismarcka, również wycofał się z życia politycznego. Zdradzał także talent muzyczny i literacki. W 1864 roku ożenił się z baronówną Amelie von Schrötter z majątku w Anglitach (Angnitten) koło Pasłęka, której ojciec – Ludwik Hermann baron von Schrötter był przez prawie trzydzieści lat starostą powiatu pasłęckiego (1846 – 1874).
Baron von Minnigerode był bezdzietny, przekazał więc dobra rejsyckie swemu kuzynowi Ludwikowi (Wilhelmowi Hugonowi Alexandrowi Ferdynandowi (sic!) baronowi von Minnigerode (1878 – 1955). Był on z wykształcenia sędzią i mieszkał na wyspie Alsen w Danii. Tenże pozostał starym kawalerem i podobnie jak jego wujek nie miał dzieci, więc w 1939 roku adoptował Ludwika Wilhelma Dietricha Wernera barona von Minnigerode (urodzonego 7 czerwca 1916 roku w Królewcu), któremu przekazał spadek w Rejsytach.
Adoptowany spadkobierca dóbr rejsyckich był najstarszym synem Ludwika Adolfa von Minnigerode, ostatniego właściciela majątku w Anglitach (Angnitten) koło Pasłęka. . Dobra rejsyckie liczyły przed wojną 763 ha, w tym 410 ha ziemi ornej, między innymi 105 koni (także rasy trakeńskiej) i 350 owiec trzymanych w owczarniach w odległym o 1,5 km Piotrowie.
Z okresu międzywojennego na uwagę zasługuje niezwykle bogate wyposażenie rejsyckiego dworu i pobyt barona von Roenne wywodzącego się z niemieckiej szlachty osiadłej w Kurlandii i dwóch baronówien von Rhaden. Baron von Roenne uciekł w 1918 roku ze swoją rodziną przed bolszewikami i zmarł po kilkunastu miesiącach od przybycia do Rejsyt . Został pochowany na otwartym oficjalnie w 1925 roku cmentarzu, położonym za jeziorem, przy drodze polnej do Piotrowa . Cmentarz po wojnie został całkowicie zdewastowany, uratowała się tylko tablica żeliwna, poświęcona poległym mieszkańcom wsi w wojnie z Austrią 1866 roku i z Francją w latach 1870 – 1871, przewieziona w 1991 roku do izby pamięci w Itzehoe . Niedaleko cmentarza, na skraju lasu stał niegdyś metalowy krzyż, oznaczający miejsce pochówku ochmistrzyni dworu barona. Obecnie na północnym, zalesionym brzegu jeziora znajduje się drewniany krzyż, gdzie w 1945 roku pochowano zgwałconą i zamordowaną przez krasnoarmiejców dziewczynę.
Baronówny von Rhaden przebywały w Rejsytach gościnnie, czyli bezpłatnie, sześć lat. Z informacji dawnych mieszkańców wsi wynika, że były one gorącymi patriotkami i w czasie okupacji Nadrenii przez wojska francuskie, zostały internowane, a po zwolnieniu przybyły właśnie do barona von Minnigerode. Bywały tu także w latach nazizmu.
Wprawdzie krótko, ale gościem barona był również ambasador Trzeciej Rzeszy w Moskwie w latach 1934 – 1941 – Friedrich Werner hrabia von der Schulenburg (1875 – 1944), uczestnik spisku na Hitlera, zamordowany 10.XI.1944 r. w Plötzensee w Berlinie.
W czasie dorocznego, czerwcowego skupu młodych koni dla potrzeb armii w sąsiednim Giślu, gościnnie przebywał w Rejsytach prowadzący skup kapitan Wehrmachtu i weterynarz.
Ostatni właściciel Rejsyt, Ludwik baron von Minnigerode pełnił szereg funkcji w gminie, był między innymi przewodniczył tutejszej organizacji kombatanckiej (Kriegsverein). W okresie hitlerowskim wybrany był do sejmiku powiatowego w Pasłęku, z czego jednak zrezygnował, tłumacząc to względami zdrowotnymi i politycznymi.
Ewakuacja wsi nastąpiła wieczorem 21 stycznia 1945 roku w kierunku Rychlik i Jegłownika, a 3 kwietnia 1945 roku nastąpiło rozwiązanie konwoju uciekinierów w okolicy Nordburga koło Celle. W okolicy Gdańska baron von Minnigerode miał propozycję przelotu do Rzeszy samolotem kurierskim Luftwaffe, jednakże odmówił i pokonał całą trasę ze swymi ludźmi . W Rejsytach pozostał między innymi stary nauczyciel August Schindowski, który po zajęciu wsi, wzbraniał się oddać sowieckiemu żołnierzowi swe buty – został zastrzelony na miejscu. W majątku funkcjonowała dwuklasowa szkoła powszechna do której uczęszczały dzieci z Kiersyt, Wopit, Piotrowa i Łubnicy. Budynek znajdował się na rogu drogi z Rychlik do Myślic i brukowanego dojazdu do dworu. Został wysadzony w styczniu 1945 roku przez Rosjan.
Pierwszym powojennym polskim zarządcą majątku był R. Kowalski, a głównym księgowym Jan Zając. Obecnie Rejsyty, dawne państwowe gospodarstwo rolne, należą do Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a tutejszy dwór oferowany jest do sprzedaży.

Opracował i udostępnił historyk mgr Lech Słodownik